ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి: భారతరత్నం గర్వకారణం

భారతదేశం గర్వించదగ్గ మహానుభావుల్లో ఒకరు, సంగీత గంధర్వకన్య, ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి! ఆమె జీవితం ఒక అద్భుత కథ, సమాజంలోని సంక్లిష్టతలను అధిగమించి, తన స్వరమాధుర్యంతో ప్రపంచాన్ని మంత్రముగ్ధం చేసిన సాగరం. ఆమె జననం 16 సెప్టెంబర్ 1916లో, మరణం 11 డిసెంబర్ 2004లో జరిగింది.

దేవదాసీ నేపథ్యం: ఒక ప్రశ్న ఒకవేళ ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి దేవదాసీగానే మిగిలిపోయి ఉంటే, ఆమె భారతరత్నం సాధించగలిగేదా? ఈ ప్రశ్న ఆమె జీవితాన్ని, సమాజంలోని కుల వ్యవస్థను, ఆనాటి సామాజిక పరిస్థితులను పరిశీలించేలా చేస్తుంది.

పుస్తకాల ద్వారా తెలిసిన సత్యం ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి గురించి తెలుగులో వచ్చిన రెండు పుస్తకాలు ఆమె జీవితంలోని అనేక అంశాలను వెలుగులోకి తెచ్చాయి:

1. పల్లవి రాసిన ‘సుస్వరాల లక్ష్మి ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి’ – ఆమె జీవిత కథ.
2. జార్జి రాసిన ‘మనకు తెలియని ఎం.ఎస్.’ – ఆమె జీవిత చరిత్ర, పరిశోధనాత్మకంగా రచించబడినది. ఈ పుస్తకాన్ని ఇంగ్లీషు నుంచి తెలుగులోకి ఓల్గా అనువదించారు, మరియు హైదరాబాద్ బుక్ ట్రస్ట్ ప్రచురించింది.

ఈ పుస్తకాలు చదివే వరకు, చాలా మందిలాగే నేనూ ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మిని బ్రాహ్మణ స్త్రీగా భావించాను. ఆమె కట్టు, బొట్టు, తీరు బహుశా ఈ అపోహకు కారణం కావచ్చు. చిన్నతనంలో గుడి మైకుల నుంచి తెల్లవారుజామున వినిపించే సుప్రభాతం, భజగోవిందం లాంటి రాగాల్లో ఆమె స్వర మాధుర్యాన్ని ఆస్వాదించినా, ఆమె ఒక సామాన్య మానవురాలని తెలిసింది ఈ పుస్తకాల ద్వారానే.

దేవదాసీల శిథిల చరిత్ర సుబ్బలక్ష్మి సామాజిక నేపథ్యం తెలిసిన తర్వాత, దేవదాసీల జీవితాలు కళ్ళముందు కనిపించాయి. వారి కుటుంబాలు ఛిద్రమై, సంగీత-నాట్య సాధన శబ్దాలతో నిండిన ఇళ్లు కూలిపోయాయి. కొందరు ఆత్మహత్యలు చేసుకున్నారు, మరికొందరు తిండికి గతిలేక అడుక్కున్నారు, ముసలివయసులో వ్యభిచారంలోకి జారి, అతిగా పౌడరు అద్దుకున్న ముఖాలతో వాకిళ్లలో నిలబడ్డారు. ఈ విషాద చరిత్ర సహజ పరిణామం కాదని, బెంగళూరు నాగరత్నమ్మ, ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి లాంటి వారి కథల ద్వారా అర్థమైంది. ఊరి భోగం వీధి, వెంకటగిరి రాజాగారి వీధిగా మారి, తర్వాత శ్రీకాళహస్తి రోడ్డుగా మిగిలిపోయిన చరిత్ర ఆమె జీవితం ద్వారా స్పష్టమైంది.

కుంజమ్మ నుంచి సుబ్బలక్ష్మి వరకు దేవదాసీ కుటుంబంలో పుట్టిన కుంజమ్మ, అంచలంచెలుగా భారతరత్నంగా ఎలా ఎదిగింది? ఇందులో సదాశివం పాత్ర కీలకం. సదాశివం, ఒక బ్రాహ్మణుడు, రాజకీయ నాయకుడు, గొప్ప వ్యూహకర్త. ఆమెను పెళ్లి చేసుకుని, ఆమె గొంతును పంజరంలో బంధించలేదు. బదులు, ఆమె సంగీతాన్ని ప్రోత్సహించాడు, సాధన చేయించాడు, దేశదేశాల్లో తిప్పి, రాజకీయ ప్రముఖులు సైతం ఆమె పాటకు మోకరిల్లేలా చేశాడు.

కచ్చేరీలో ఆమె ఏం పాడాలి, ఎంతసేపు పాడాలి, ఎప్పుడు ఆపాలి అన్నది సదాశివమే నిర్ణయించేవాడు. వేదిక ముందు కూర్చున్న అతని ఆజ్ఞలకు అనుగుణంగానే ఆమె సంగీతం సాగేది. అయినా, సుబ్బలక్ష్మి సదాశివం నిర్దేశించిన గీత దాటి ఎన్నడూ పెదవి విప్పలేదు. ఎందుకు?

అభద్రతా భావం: ఒక బలమైన కారణం 80 ఏళ్ల వయసులో, సదాశివం సమక్షంలో లేని తొలి ఇంటర్వ్యూలో సుబ్బలక్ష్మి తన అభద్రతా భావాన్ని వెల్లడించారు: “యవ్వనంలో మా ఇంటికి వచ్చే మగవాళ్లంతా నా వైపు ఆశగా చూసేవాళ్లు. ఎప్పుడు నన్ను వశం చేసుకుందామా అన్నట్టు ఉండేవి ఆ చూపులు. నేను వణికిపోయేదాన్ని. ఎప్పుడు పెళ్లి చేసుకుని నన్ను కాపాడుకోవాలా అనుకునేదాన్ని.”

ఈ అభద్రత ఆమె తల్లి షణ్ముగవడివుకు ఎన్నడూ కలగలేదు. ఆ తరంలో పెళ్లి అనే ఆలోచన లేదా అవసరం లేదు. కానీ 1916లో జన్మించిన సుబ్బలక్ష్మి పసిపిల్లగా ఉన్నప్పుడే ఈ అభద్రత మొదలైంది. ఈ భయమే ఆమెను అప్పటికే పెళ్లైన సదాశివం రెండో భార్యగా చేసింది. ఈ అభద్రతే ఆమెను బ్రాహ్మణ స్త్రీగా మార్చింది.

సదాశివం: ఆమె జీవితంలో ఒక నిచ్చెన సదాశివం ఆమెను మోసం చేయలేదు, కొట్టలేదు, తిట్టలేదు. బదులు, తన అరచేతులను నిచ్చెన మెట్లుగా మలిచి, ఆమె పాటను పైకెక్కించాడు. ఆమె కట్టు, మాట, పలుకు, మనసు – అన్నీ బ్రాహ్మణత్వంలో ఒదిగిపోయాయి. దేవదాసీలపై వేశ్యలని ముద్ర వేసి వెంటాడిన కాలంలో, సుబ్బలక్ష్మి తన ప్రేమించిన సహనటుడిని కూడా వదులుకుని, సదాశివం చేయి పట్టుకుని భద్రమైన జీవితం కోసం బ్రాహ్మణత్వంలోకి దూకేసింది.

దేవదాసీగా ఉంటే ఏమై ఉండేది? ఒకవేళ సుబ్బలక్ష్మి దేవదాసీగానే మిగిలిపోయి ఉంటే, సదాశివం ఆమె సంగీతాన్ని ఇంతగా ప్రోత్సహించేవాడా? ఆమె పాట భారత ప్రధాని ముందు వినిపించేదా? ఐక్యరాజ్య సమితిలో కచ్చేరీ చేసే అవకాశం లభించేదా? దేవదాసీల జాడలు లేకుండా, జావళీలను, పదాలను ఆమె గొంతు నుంచి వినిపించకూడదని నిర్ణయించిన సదాశివం, ఆమెను ఈ స్థాయికి తీసుకెళ్లేవాడా?

సదాశివం సుబ్బలక్ష్మిని ప్రాణాధికంగా ప్రేమించాడు, ఆమె కులాన్ని కాదు. దేవదాసీ కులంపై బురదజల్లే కాలంలో, ఆమెకు మడి చీర చుట్టి, లోక నింద నుంచి కాపాడాడు. సుబ్బలక్ష్మి కూడా ఆ గీతలో ఒదిగిపోయింది, తన మనసును, శరీరాన్ని కుదించుకుని.

ఇతర దేవదాసీల కథ సుబ్బలక్ష్మిలా మారలేక, ఆమెను మించి దేశదేశాలు తిరిగి నాట్య ప్రదర్శనలు ఇచ్చిన బాలసరస్వతి ఈ తరానికి అంతగా గుర్తులేదు. సుబ్బలక్ష్మికి ముందు గొప్ప సంగీత సామ్రాజ్ఞిగా పేరు పొందిన, దేవదాసీగానే మిగిలిన వీణ ధనమ్మను మనం గుర్తు పెట్టుకోలేదు. మనిషిని కులంతో కొలిచి, అంటరానితనంతో పాటు అనైతిక ముద్ర వేసి తరిమేసే సమాజంలో, సుబ్బలక్ష్మి పారిపోయింది.

పురస్కారాలు – ఆమె ఔన్నత్యానికి నిదర్శనం సుబ్బలక్ష్మి జీవితం, సంగీతం, సామాజిక అడ్డంకులను అధిగమించినందుకు గుర్తింపుగా ఆమెకు లభించిన పురస్కారాలు:

• 1954: పద్మభూషణ్
• 1974: రామన్ మాగ్సే అవార్డు
• 1975: పద్మవిభూషణ్
• 1998: భారతరత్న

నివాళి ఎం.ఎస్. సుబ్బలక్ష్మి – ఒక మహోన్నత వ్యక్తి, సంగీత సామ్రాజ్ఞి, భారతరత్నం. ఆమె జీవితం స్ఫూర్తిదాయకం, ఆమె స్వరం అమరం. ఆమెకు ఘనమైన నివాళి!